Maiatzaren Lehena: ¡Erri gusietako langilleak, alkartu!

R600 ikastaroan, Euskalgintza arloan, euskal kazetaritzaren historia jorratzen dugu, besteak beste. Joan den mendeko 30eko hamarkada nabarmentzen dugu gehien, euskal gizartea bor-bor baten egon zelako Primo de Riveraren diktadura amaitu eta gerra zibilaren artean.

Gaur, 1933ko perla bat eskaintzen dizuegu, KZko kide baten osaba Teofiloren etxeko ganbaran  aurkitutakoa, Pasaian: komunisten Euskadi Roja astekariaren azal bat, maiatzaren 1ekoa.

Gehienbat, erdarazko testuak izaten ziren Euskadi Rojakoak, baina zenbaki guztietan euskarazkoren bat ere ateratzen zuten, bai baitziren euskaraz zekitenak alderdi komunistan (batez ere Gipuzkoan): osaba Teofilo bezala (Legutioko batailan borrokatu zen, Rosa Luxemburg batailoian), Euzko Jaurlaritzako Herri Lan sailburu Juan Astigarribia eta beste asko.

Hala, 1933ko maiatzaren 1eko zenbakian, 13. orrialdea ia osorik dago euskaraz:

Eskuinaldean ageri den olerkia aldatuko dizuegu hona:

¡Eusko Nekazariak! Mendi gailurren gañetik dator abotz indartsua,  egian abotz goxoa... ¡Orobazkunen oyua! Edo nun zuben lanakin bizi zeraten guziak; uztarriakin lotuta zaudeten nekazariak; itsasoakin bizia yoka oiduten anaiak; ¡goraldu zuben biotzak t´adi zer dion EGIAK! INORENA EZ DALAKO EZER GUZIA GUZIONA DA: ara zer dion egiak egirik ludian bada. Zeñena da, nekazari, lan egiten dezun lurra? zurea ta erriarena ugazabana    ¡secula!

Lurra da bere izardiaz lantu oidubenarena, ez besten izardiakin bizi naidubenarena. Zer egin biardezuten Euzko nekazari danak? orobazkunera etorri t´alkarturik, landu lurrak. Lurrak ematen dubena Izan dedila zubentzat eta arrikozkorrak utzi lan egiten ezdubenentzat. Azko dubenai kendu t´artu bakoitzak berea. naibada gizatartean bizi dedila pakea: langilleantzat zoruna, alperrarentzat gosea, ara ser dan, gizonak, Orobazkunan legea. Mendi gailurren gañetik dator abotz indartsua,  egian abotz goxoa... ¡Orobazkunen oyua! Praxku.

Uste dugu ez duzuela inolako arazorik izango ulertzeko, grafia gorabehera. Bi hitz baino ez dira euskara garbikoak: ludi (= lur) eta orobazkun (= komunista/komunismo); bi-biak (ludi eta bazkun), Sabino Aranak asmatutakoak.

Amaitzeko, jakinaraziko dizuegu nola iritsi sekulako altxor batera, garai haietako aldizkari asko eta asko PDF formatuan eskaintzen dituen web-orrira: Gipuzkoako Foru Aldundiaren Hemeroteka Digitala.

Egin klik aurreko estekan, eta murgildu gure iraganean: Donostiako Argia, gerra aurreko astekaria; Ipar Euskal Herriko Eskualdun Ona; Bilboko Euzko; Poxpolin komikia...

Ta disfrutau guziona dan orrekin!