Francok gerra zibila galdu balu... (Baldintzak I)

Joan den larunbatean, KZko kideok eta lankide batzuk mendi buelta bat egitera joan ginen, arratsaldean, nora eta… Legutio aldera noski, osaba Teofilori (Rosa Luxemburg batailoia, PCE-EPK-koa) eta tio Saturri (Olabarri batailoia, ANV-EAEkoa) eta tio Joseri (Araba batailoia, PNV-EAJkoa) eta Legutioko batailan borrokatu ziren beste milaka gudari-milizianori gorazarre egin behar geniela gogoan sartuta, maiatzaren 1ekoa idatzi eta gero. Gutako gehienok –ez denak– harro, familiakoak ez ziren-eta okerreko bandoan egon 1937 malapartatu hartan.

Hona ibilaldia: Legutio - Jarindo (895 m) - Maroto (864) - Larragoien (gudarien oroigarria) - Albertia (867) - Legutio. Eta, egunari berea emateko, Otxandioko jantoki batean afaldu genuen.

Gudarien oroigarria. Ez dugu gure argazkia jarri nahi izan: gutako bat zerrendaburu doa Obaban udal hauteskundeetan, eta ez dugu arazorik nahi eskualdeko hauteskunde-batzordearekin.

Kontua da gehienok oso pozik amaitu genuela eguna, baina bi kidek komentario bitxi hauek egin zizkiotela antolatzaileari:

XABI: Ño! Jakin baneu aldatsak egongo zirela, ez nintzonan etorriko... (bizkaieraz eta noka)
LALI: Ba ni ere, jakin banu holako aldapa txikiak egongo zirela, ez nindunan etorriko... (gipuzkeraz eta noka)

Aukerako eguna izan zen nonbait iraganeko baldintza irrealak egiteko, Albertiako gailurrean honela jardun baikenuen: 

• Francok gerra galdu balu, gure familia askoz ere hobeto biziko zen: aita ez zen sartuko lanean fabrikan 14 urterekin...
• Francok gerra galdu balu, Francoren alde borrokatu ziren gehienak ere hobeto ibiliko ziren bizitzan: gutxi batzuek baino ez zuten irabazi gerra hura...

Eta afarian ere, mendi bueltako gorabeherak goraki hausnarka, berdin: 

• Brutus (txakurra) ekarri banu, atzetik ibiliko zitzaien ikusi ditugun sai eta zaldi guztiei.
• Jarindon eguraldi ona egin baligu, Gorbeia eta Anboto eta beste mendi ugari ikusiko genituen: ikuspegi benetan ederrak ditu.
• Frontalak ekartzea ahaztu ez balitzaigu, sartuko ginen apur batean Otxarretako kobazuloan.

Adibide horietan guztietan, hiztunak egia ez den (edo egiatzat ez daukan) hipotesi bat egiten du baldintza perpausean. Kontrafaktuala esaten zaio horri: Ipuin-eleberri-pelikula ugari egin dira kontrafaktualetan oinarrituta (bestela gertatu balitz...); esaterako, Harkaitz Canoren Belarraren Ahoa eleberria (Alberdania, 2004) eta Quentin Tarantinoren Inglourious Basterds (2009) filma, naziekin zerikusia duten bi obra aipatzearren. Eta politikari merkeen argudio askoren funtsa kontrafaktual bat izaten da (boterean zuen ordez gu egon bagina...).



Ikusi dezagun zein den kontrafaktualen egitura, gaurko lehen orduan entzun dugun beste adibide honekin: Abisatu bazenigu, benetan gustura lagunduko genizuen...

• Baldintza perpausa: iraganeko gertakari bati buruzkoa denez, aditz nagusiak aspektu burutua du [abisatu]; eta aditz laguntzaileak, berriz, alegialdiko tempusa dakar [bazenigu].   
• Ondore perpausa: aditzak ez ditu alegialdiko ezaugarriak: aspektua gerokoa da [lagunduko], eta laguntzailea iraganaldikoa [genizuen/genizukeen].

Oharrak:

1. Hiztun askok izan aditza txertatuta indartzen dute baldintza perpauseko aditza: jakin izan banu, galdu izan balu, ekarri izan banu, egin izan baligu, ahaztu izan ez balitzaigu, abisatu izan bazenigu...
2. Gehienok, indikatibozko iraganaldiko aditz laguntzaileak erabiltzen ditugu ondore perpausetan (nintzen, zitzaien, genituen...), baina Euskaltzaindiak bi aukera ematen ditu bere 42. arauan: nintzen/nintzatekeen, zen/zatekeen, ziren/ziratekeen, zitzaien/zitzaiekeen, genituen/genituzkeen, ginen/ginatekeen, genizuen/genizukeen...